Spreekwoord

Het Citatenmuseum vroeg me na te denken over een spreekwoord waar ik mee ben opgegroeid. “Dat onderwerp heb ik al eens beschreven!”, dacht ik en bij het zoeken er naar bleek dat de opdracht toen om een uitdrukking ging.

Onder het mom “beter goed gejat, dan slecht bedacht” daarom nu een les in het verschil tussen beiden.

Spreekwoord, gezegde, zegswijze, uitdrukking

Wat is het verschil tussen een spreekwoord, een zegswijze en een gezegde?

In het dagelijks taalgebruik worden deze termen vaak door elkaar gebruikt. In de inleiding van één van de gezaghebbendste spreekwoorden- en gezegdenboeken (Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden van F.A. Stoett) maakt de auteur het onderstaande onderscheid, dat grotendeels ondersteund wordt door de grote Van Dale.

Spreekwoord

Kenmerkend voor een spreekwoord is de onveranderlijkheid van de formulering en de woordkeus. Een spreekwoord heeft altijd de vorm van een mededelingszin (het is bijvoorbeeld geen vraag) met de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd (als er een persoonsvorm aanwezig is). Het is een uitspraak met een algemene levenswijsheid, een bevestiging van de orde der dingen: zo gaat het nu eenmaal in de wereld. Voorbeelden van spreekwoorden zijn: 'Na regen komt zonneschijn', 'Boontje komt om zijn loontje' en 'Oost west, thuis best.'

Gezegde

Een gezegde is een vaste verbinding van woorden met een figuurlijke betekenis, die geen werkwoord bevat en dus op zichzelf nooit een zin vormt. Bijvoorbeeld: met hart en ziel, een open deur, een vrolijke frans.

Zegswijze

Er bestaat ook nog een derde categorie: de zegswijzen. Deze kunnen wel een zin vormen (in tegenstelling tot gezegden), en het onderwerp en de werkwoordstijd kunnen aangepast worden (dit in tegenstelling tot spreekwoorden). Een zegswijze is bijvoorbeeld 'Het loopt de spuigaten uit', of in 'aangepaste' vorm: 'Het lawaai liep de spuigaten uit.'

Uitdrukking

Ten slotte wordt ook uitdrukking veel gebruikt. Volgens de grote Van Dale is dat een "vaste, idiomatische verbinding van woorden, met een figuurlijke of metonymische betekenis, bijvoorbeeld iemand van haver tot gort kennen". In de praktijk wordt uitdrukking als een soort algemeen, overkoepelend begrip gebruikt voor alle vaste verbindingen met een figuurlijke betekenis.

Bron: http://www.onzetaal.nl/taaladvies/advies/spreekwoord-gezegde-zegswijze-uitdrukking

En voor een verhaal hierover verwijs ik terug naar de tekst van 23 februari!